Rozdział 1

Agendy polskiego państwa na uchodźstwie

Spis treści

Spis treści

Od początku wojny jedną z kluczowych spraw dla władz polskich na uchodźstwie było gromadzenie dowodów na temat licznych zbrodni wojennych popełnianych przez okupantów na terytorium Polski. To samo dotyczyło ścigania i karania samych zbrodniarzy wojennych. Wiele uwagi poświęcano dokumentacji prześladowań obywateli polskich, w tym dokumentacji zagłady Żydów. Istotną rolę w tym procesie pełniła sekcja do spraw zbrodni popełnionych na ludności żydowskiej, którą utworzono wiosną 1944 r. w ramach Biura ds. Zbrodni Wojennych przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Dzięki aktywności sekcji, której działalność polegała głównie na zbieraniu informacji, polski rząd przygotował liczne akty oskarżenia (dot. m.in. obozów koncentracyjnych Auschwitz i Majdanek, a także obozów zagłady w Treblince, Bełżcu, Sobiborze), przedłożone następnie Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Zbrodni Wojennych.

Olgierd Górka

1887-1955

Historyk, dyplomata, polityk. W czasie wojny kierował Działem Narodowościowym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Źródło: domena publiczna

Jan Wszelaki

1894-1965

Dyplomata, w czasie wojny jeden z kierowników referatu
żydowskiego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych

Źródło: domena publiczna

Pomocą Żydom zajmowały się różne agendy rządu RP w Londynie. Warto tu wymienić m.in. referat uchodźczy – utworzony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w 1940 r. – zajmujący się przez niemal cały okres wojny sprawami uchodźców (w tym żydowskich) i ich ewakuacji. Na jego czele do 1944 r. stał Józef Marlewski, później pracami referatu kierował Maciej Załęski. W 1943 r. utworzono osobny referat żydowski, prowadzony kolejno przez Karola Kraczkiewicza, Zdzisława Krzywkowskiego i Jana Wszelakiego. Ważną rolę odgrywał Dział Narodowościowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – wiele działań tej jednostki skoncentrowanych było na kwestiach żydowskich. Działem Narodowościowym kierował Olgierd Górka.

Istotnym elementem było informowanie o represjach wobec społeczności żydowskiej i jej późniejszej zagłady. W ramach rządu RP na uchodźstwie robiły to głównie dwa ministerstwa — Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo Informacji i Dokumentacji. W tym zakresie MSZ zajmował się przede wszystkim kierowaniem do innych państw alianckich not i innych pism dyplomatycznych, a także prowadzeniem rozmów dyplomatycznych na tematy dotyczące spraw żydowskich.

Ministrowie spraw zagranicznych (w czasie wojny byli nimi kolejno August Zaleski, Edward Raczyński, Tadeusz Romer i Adam Tarnowski) byli również aktywni w mediach. Ich wypowiedzi na łamach prasy oraz wystąpienia radiowe (zwłaszcza na falach BBC) miały spore znaczenie na polu informowania o cierpieniach i eksterminacji Żydów.

August Zaleski

1883-1972

Dyplomata, minister spraw zagranicznych w latach 1939-1941, późniejszy Prezydent RP na Uchodźstwie (1947-1972).

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Edward Raczyński

1891-1993

Dyplomata, polityk. W latach 1941-1943 minister spraw zagranicznych. Późniejszy Prezydent RP na Uchodźstwie (1979-1986).

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Tadeusz Romer

1894-1978

Dyplomata, w latach 1943-1944 minister spraw zagranicznych.

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Adam Tarnowski

1892-1956

Dyplomata, minister spraw zagranicznych w latach 1944-1949

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Było to istotnie zwłaszcza podczas pełnienia urzędu ministra spraw zagranicznych przez Edwarda Raczyńskiego, ponieważ przede wszystkim w tym czasie Niemcy dokonywali zagłady Żydów na obszarze okupowanej Polski.

Ministerstwo Informacji i Dokumentacji skupiało swoją uwagę bardziej na kwestiach gromadzenia wiadomości na temat m.in. sytuacji w kraju (w tym oczywiście w odniesieniu do Żydów) oraz działalności informacyjnej i propagandowej skierowanej zarówno do Polaków na emigracji i w kraju, jak również na zewnątrz – do społeczeństw innych państw alianckich. Znaczącą rolę miało tu wydawanie publikacji (zwłaszcza czasopism, broszur i książek) w językach polskim i angielskim oraz przygotowywanie audycji radiowych, komunikatów Polskiej Agencji Telegraficznej, czy kronik filmowych.

Stanisław Kot (1885-1975) – historyk, polityk ruchu ludowego, minister informacji i dokumentacji w latach 1943-1944.

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Adam Pragier (1886-1976) – polityk socjalistyczny, prawnik, ekonomista, w latach 1944-1949 minister informacji i dokumentacji.

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Stanisław Stroński (1882-1955) – polityk, profesor filologii romańskiej, minister informacji (1940-1940).

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Starano się odpowiadać pojawiającym się oskarżeniom o antysemityzm wysuwanym zarówno wobec rządu RP w Londynie, dyplomatów, jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, jak i społeczeństwa polskiego w kraju. W czasie wojny ministrami informacji i dokumentacji byli kolejno Stanisław Stroński, Stanisław Kot oraz Adam Pragier.

Propozycja cytowania: Polskie państwo na uchodźstwie wobec Zagłady Żydów, pod red. B. Czajki, M. Dworskiego, K. Świderskiego, Lublin 2023, s. 7-9.

W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki.