Rozdział 10

Dalsze losy Żydów w II Korpusie Polskim i poza nim

Spis treści

Spis treści

O waleczności Żydów, którzy pozostali w szeregach II Korpusu Polskiego, świadczy fakt, iż spośród 850 Żydów walczących pod Monte Cassino 6 otrzymało Krzyże Srebrne Orderu Wojennego Virtuti Militari, 68 otrzymało Krzyże Walecznych, a 52 nadano Krzyże Zasługi. Prawdopodobnie w czasie walk we Włoszech zginęło 77 Żydów. Jednym z żołnierzy, którzy nie zdecydowali się na dezercję, był Artur Weinreb. Dzięki amnestii opuścił on zesłanie i wstąpił w szeregi Armii Polskiej. Podczas pobytu w Palestynie spośród 11 Żydów służących w jego kompanii pozostało dwóch. Jak stwierdził, jego starszy brat walczył w szeregach Legionów i dostał Krzyż Virtuti Militari, więc on także będzie kontynuował rodzinną tradycję. Rzeczywiście, także Artur został w trakcie kampanii włoskiej udekorowany najwyższym polskim odznaczeniem wojskowym oraz Krzyżem Walecznych. Dał się poznać jako odważny i ofiarny żołnierz. Nie wszyscy mieli jednak to szczęście, aby przeżyć wojnę. Wielu żołnierzy-Żydów poległo pod Monte Cassino. Jeden z nich, Aleksander Grünberg, mając pod swoim dowództwem trzech żołnierzy poszedł jako jeden z pierwszych do natarcia […]. Szturmem zdobyli pilbox niemiecki. Umocnili się i skierowali ogień na nieprzyjaciela. Podchorąży wyskoczył, by poprowadzić ludzi dalej. Zobaczył Niemców i począł strzelać. Padło kilku, ale padł sam podchorąży. Nie podniósł się już więcej. Przykładów takiej postawy było więcej.

Artur Weinreb w mundurze II Korpusu Polskiego

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Jak czytamy w jednym ze źródeł: Kpr. pchor. Lieberman Jakób, choć dwukrotnie ranny, nie pozwolił się znieść sanitariuszom. Walczył dalej, aż raniono [go] po raz trzeci – tym razem śmiertelnie. […]. W jednym ze szpitali leży strz. Abram G. z Kresowej. W pobliżu Piedimonte zabił granatem dwóch Niemców.

Pod Monte Cassino poległo w sumie 27 żołnierzy wyznania mojżeszowego. Jeden z nich, Mordechaj Haskalowicz, miał poprosić swojego dowódcę, aby w razie jego śmierci pożegnał go nad grobem, mówiąc w obecności jego towarzyszy broni, że w mogile tej leży żołnierz Mordechaj, Żyd, wierny obywatel Polski, który walczył i poległ za wolność waszą i naszą. Dowódca spełnił ostatnią wolę Mordechaja. Potem z kolei sam oberwał […]. Był w 27. pułku ułanów w Nieświeżu, a we wrześniu [1939] w 1-ym garwolińskim pułku strzelców konnych”. Teraz dziwi się, że sam Generał do niego przyjechał. „Nic ja wielkiego nie zrobił – mówi – biłem Niemców, bo ca tych szwabów bić.

Menachem Begin z żoną w mundurze polskim

Źródło: domena publiczna

Inaczej potoczyły się losy Żydów, którzy zdezerterowali i opuścili szeregi Armii Polskiej na Wschodzie. Jak wspomniano, wybierali oni albo służbę jako bojownicy w podziemnych organizacjach żydowskich, albo trafiali do kibuców lub rodzin, przybyłych wcześniej do Palestyny. Najbardziej znanym przykładem żołnierza Wojska Polskiego żydowskiego pochodzenia, który zdecydował się pozostać w Palestynie był Mieczysław Biegun. Początkowo nie chciał on opuszczać szeregów polskich wiedząc, że Polskie Siły Zbrojne prowadzą walkę ze wspólnym wrogiem Żydów i Polaków – nazistowskimi Niemcami.

Jednak poprzez wstawiennictwo Witkora Tomira Drymmera, byłego pracownika polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, uzyskał bezterminowy urlop z wojska, a także zwolnienie z przysięgi, co pozwoliło mu wstąpić, już pod nazwiskiem Menachem Begin, do Irgunu. Wkrótce stanął na czele tej organizacji. Po wojnie, w latach 1948 – 1983 Begin był przewodniczącym partii Herut, a od 1977 r. premierem Izraela z ramienia koalicji Likud. Został Laureatem Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1978 r. (razem z prezydentem Egiptu Anwarem as-Sadatem) za podpisanie porozumienia między oboma krajami.

Fragment wspomnień Wiktora Tomira Drymmera

W. T. Drymmer, Zagadnienie żydowskie w Polsce w latach 1935 – 1939 (Wspomnienie z pracy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych), „Zeszyty Historyczne” z. 13(1968), s. 74-75.

W grudniu 1942r. dowództwo Polskie przeprowadziło spis narodowościowo-wyznaniowy żołnierzy Armii Polskiej na Wschodzie. Z dokumentów archiwalnych wynika, że pod koniec 1942 r. APW liczyła:

67 700 oficerów i szeregowców

7,3% mniejszości narodowe

5,2% mniejszości narodowe Żydzi

1,2% mniejszości narodowe Białorusini

0,9% mniejszości narodowe Ukraińcy

Na mniejszości narodowe w Armii Polskiej na Wschodzie przypadało 4978 oficerów i szeregowców. W tej grupie najliczniejsi byli:

71% liczyli Żydzi (najliczniejsza)

16% Białorusini

12% Ukraińcy

1% inne narodowości

Propozycja cytowania: Polskie państwo na uchodźstwie wobec Zagłady Żydów, pod red. B. Czajki, M. Dworskiego, K. Świderskiego, Lublin 2023, s. 60-63.

W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki.