W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki.
Po wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku naczelne władze RP, pomimo udania się na emigrację, były nadal formalnie uznane przez inne państwa na świecie. Wyjątkiem były rządy krajów wrogich – związanych sojuszami z III Rzeszą. Tym samym w okresie przebywania polskiego rządu, prezydenta i naczelnych władz wojskowych na emigracji we Francji a następnie w Wielkiej Brytanii – ich uznanie nie było kwestionowane przez inne podmioty prawa międzynarodowego. Konstytucyjnie wybrany rząd polski w momencie agresji niemieckiej, a następnie sowieckiej, był nadal pełnoprawnym organem władzy zwierzchniej. Równocześnie korzystał on ze swoich uprawnień i funkcjonując poza okupowanym terytorium, miał należytą legitymację do reprezentowania państwa polskiego oraz działania w jego imieniu.
Tym samym ciągłość pracy Ministerstwa Spraw Zagranicznych i podległej mu sieci placówek zagranicznych (dyplomatycznych i konsularnych) dawała emigracyjnemu państwu polskiemu określone możliwości działania wobec ludności żydowskiej. Fakt ten stanowił podstawę, na której opierała się znacząca działalność emigracyjnej dyplomacji.
Służba zagraniczna próbowała korzystać z oficjalnych narzędzi, jakie posiadała w związku ze swoją formalną akredytacją w danym państwie. Przede wszystkim odnosiło się to do pozyskiwania wiz lub zgód krajów neutralnych na przyjęcie określonej liczby uchodźców. Często starania te odbywały się w oparciu o silną pozycję danego kierownika placówki, który mając możliwość bezpośredniego dotarcia do rządów państw – korzystał z osobistych koneksji i możliwości. Często możliwości ewakuacyjne były ograniczane – bowiem polityki wizowe różnych państw ograniczały możliwości skutecznego działania.
Większe możliwości działania polskich urzędników były w zakresie, gdy osoby pochodzenia żydowskiego były przedstawicielami poszukiwanych zawodów bądź miały zagwarantowane rodzinne lub majątkowe utrzymanie. Jak wskazują dokumenty zachowane przez rząd RP „starania rządu polskiego w różnych krajach o uzyskanie zezwoleń dla polskich uchodźców wskazują, że […] żydowski element uchodźczy nie może na ogół liczyć na jakiekolwiek ułatwienia imigracyjne, jeśli chodzi o zbiorowe dla niego wizy”. W zakresie pomocy ludności żydowskiej szczególną rolę odgrywali polscy urzędnicy konsularni pracujący w wybranych wydziałach przy ambasadach bądź poselstwach RP, bądź bezpośrednio związani z danym urzędem konsularnym. W jednej z notatek emigracyjnego MSZ z maja 1944 roku wskazano nawet, że obywatele polscy pochodzenia żydowskiego otrzymywali nieraz większą pomoc niż obywatele narodowości polskiej (chodziło m.in. o wysokość zasiłków).
Placówki konsularne i ich działalność zawsze skierowana jest do obywateli danego państwa przebywających za granicą. Tak było też w okresie II wojny światowej. Wyjątkowym aktem działania polskich urzędników konsularnych było półoficjalne pozyskiwanie koniecznej dokumentacji lub jej fałszowanie, aby ratować wybrane grupy osób żydowskiego pochodzenia w okupowanej Polsce bądź poza jej granicami. Działania dyplomatów były prowadzone w trudnych warunkach i opierały się głównie na działaniach zakulisowych, półoficjalnych i odbywających się często w dużej poufności. Największy zakres aktywności odnosił się do nie zawsze legalnego wydawania wiz wjazdowych lub tranzytowych, paszportów, obywatelstw i innych dokumentów, bez względu na status państwa w trakcie II wojny światowej i jego politykę wobec potencjalnych uchodźców.
Dostępne materiały archiwalne wskazują, że polscy dyplomaci realizowali te działania w trzech głównych obszarach:
1) Pozyskiwanie prawdziwych dokumentów (wiz, paszportów), które wystawiały placówki dyplomatyczne bądź konsularne państw neutralnych dla osób pochodzenia żydowskiego.
2) Wydawanie polskich paszportów dla osób, które nie były obywatelami RP.
3) Sporządzanie aktów chrztu celem ukrycia żydowskiego pochodzenia danej osoby.
Propozycja cytowania: Polskie państwo na uchodźstwie wobec Zagłady Żydów, pod red. B. Czajki, M. Dworskiego, K. Świderskiego, Lublin 2023, s. 27-30.
Sfinansowano ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach zadania: „Realizacja badań naukowych w ramach działalności Centrum Badań nad Historią Polskiego Państwa na Uchodźstwie KUL”.
Copyrights © 2023 RP NA OBCZYŹNIE
Design i wsparcie: Studio Grafiki - Agencja Reklamowa
W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki.